ຕົ້ນ ຜັກຕິ້ວສົ້ມ [Ton Phak Tew Som]

ຕົ້ນ ຜັກຕິ້ວສົ້ມ [Ton Phak Tew Som]
ຊື່ວິທະຍາສາດ: Cratoxylum formosum

ຊື່​ທ້ອງ​ຖິ່ນ:

• Laotian: ໄມ້ຕີ້ວ [mâi tȋːw]
• Malay: mampat
• Thai: ผักติ้ว Phak tiu
• Vietnamese: thành ngạnh đẹp (subsp. prunifolium : thành ngạnh vàng)

Scientific classification
Kingdom:	Plantae
Clade:	Angiosperms
Clade:	Eudicots
Clade:	Rosids
Order:	Malpighiales
Family:	Hypericaceae
Genus:	Cratoxylum
Species:	C. formosum
Binomial name
Cratoxylum formosum Benth. & Hook. f. ex Dyer

ສົ້​ມຕິ້ວມີຕົ້ນກຳເນີດຢູ່ ໃນເຂດ ອິນໂດຈີນ.

ຕົ້ນຜັກຕິ້ວສົ້ມ, ເປັນໄມ້ຢືນຕົ້ນທີ່ມີອາຫຼາຍປີ, ມີເນື້ອໄມ້ແຂງແກ່ນ, ເປືອກລຳຕົ້ນມີໝາມແຂງ ແລະ ມີຢາງສີແດງ. ໃບອອ່ນ ອອກສີນ້ຳຕານແດງ ມີລົດສົ້ມສະນັ້ນຈິ່ງເອີ້ນວ່າຕິ້ວສົ້ມເພື່ອຈຳແນກ ອອກຈາກ ຊະນິດໜຶ່ງອີກ ຊຶ່ງເອີ້ນວ່າຕົ້ນຕິ້ວຂົນ. ຂ້ອຍມີການກະຈາຍພັນຢູ່ຫຼາຍປະເທດຄື: ລາວ, ກຳບູເຈຍ, ມາເລເຊຍ, ໄທ, ອິນໂດເນເຊຍ,ຈີນ, ຫວຽດ ນາມ, ບຼູໄນ, ຟີລິບປິນ, ສິງກະໂປ ແລະ ມ່ຽນມ້າ. ສະພາບແວດລ້ອມທີ່ຂ້ອຍມັກເກີດ ແມ່ນຢູ່ໃນປ່າປະສົມ, ປ່າດົງດິບແລ້ງ ແລະ ບາງຄັ້ງພົບຕາມປ່າໂຄກ.ລໍາຕົ້ນຂອງຂ້ອຍສູງ 10-15 ມ, ເສັ້ນຜ່າກາງ 40-50 ຊມ. ໃບ ແມ່ນໃບດ່ຽວ ຈັບພາບກັນ, ໃບ ມີຮູບສ້ວຍ, ໃບໜາ ແລະ ໜຽວ, ຜິວໃບກ້ຽງ, ຂອບໃບລຽບ, ປາຍໃບແຫຼມ.ຂະໜາດໃບຍາວ 9-16.5 ຊມ, ກ້ວາງ 4-4.7 ຊມ. ດອກ ອອກເປັນຊໍ່ ເກີດຕາມຫຼືບໃບ, ຕາມກິ່ງ, ດອກ ສີຂາວແກມສີບົວ. ໝາກ ມີຮູບສ້ວຍ, ຍາວ 1-1.6 ຊມ, ເສັ້ນຜ່າກາງ 0.4-0.6 ຊມ. ກາບດອກຕິດຢູ່ນຳໝາກເລີຍຈົນກ່ວາໝາກຈະແກ່ ແລະ ແຫ້ງຄາຕົ້ນເລີຍ. ດອກ ອອກໃນເດືອນມີນາເຖິງເດືອນມິຖຸນາ. ໝາກ ອອກໃນເດືອນກໍລະກົດເຖິງເດືອນຕຸລາ. ໃບອ່ອນ ແລະ ຍອດອ່ອນຂອງຂ້ອຍກິນເປັນຜັກກັບລາບກັບກ້ອຍ,ພັນເຂົ້າປຸ້ນ ແລະ ປຸງໃສ່ແກງເພື່ອເອົາລົດສົ້ມ. ນອກຈາກໃຊ້ເປັນຜັກແລ້ວ ຮາກ ແລະໃບ ຍັງໃຊ້ຕົ້ມກິນ ເປັນຢາຊ່ວຍຍ່ອຍອາຫານ, ຢາກິນເຂົ້າແຊບ, ແກ້ອາການອິດເມື່ອຍຫຼັງຄອດລູກ. ໃບ ຕຳປະສົມນ້ຳມັນໝາກພ້າວ ໃຊ້ທາແກ້ໂລກຜິວໜັງ. ສ່ວນ ຢາງຈາກເປືອກລຳຕົ້ນ ໃຊ້ທາແກ້ຕຸ່ມຄັນຄາຍ ແລະ ໃຊ້ເປັນສີຍ້ອມຜ້ານຳອີກ.