ໝາກມາດ Winged Prickly Ash

ໝາກມາດ / Winged Prickly Ash

ຊື່ວິທະຍາສາດ / ຕະກຸນ	Zanthoxylum armatum DC. / Rutaceae
ຊື່ພ້ອງ	v  Fagara armata Thunb. v  Zanthoxylum alatum Roxb. v  Zanthoxylum alatum Hemsl. v  Zanthoxylum alatum var. planispinum (Siebold & Zucc.) Rehder & E.H. Wilson v  Zanthoxylum alatum var. subtrifoliolatum Franch. v  Zanthoxylum arenosum Reeder & S.Y.Cheo v  Zanthoxylum armatum var. armatum v  Zanthoxylum planispinum Siebold & Zucc.
ຊື່ອື່ນ	ພາ​ສາ​ຈີນ: 竹叶花椒 zhu ye hua jiao
ການນຳໃຊ້	ອາຫານ, ສີນຄ້າ, ພືດເປັນຢາ, ພືດປະດັບ

ລັກສະນະພືດສາດ

ເປັນໄມ້ຟຸ່ມເຄືອ ຫຼື ໄມ້ຢືນຕົ້ນຂະໜາດນ້ອຍ, ໃບຫຼົ່ນຕາມລະດູການ. ກີ່ງງ່າ ແລະ ເສັ້ນກ່າງກາງໃບດ້ານລຸ່ມ ມີໜາມແຫຼມ. ກີ່ງງ່າອ່ອນ ແລະ ຊໍ່ດອກກ້ຽງ ຫຼື ມີສີແດງນ້ຳຕານກະຈາຍທົ່ວ, ບາງຄັ້ງກໍ່ມີຂົນອ່ອນນຸ່ມ. ໃບເປັນໃບປະສົມ, ມີໃບຍ່ອຍ 3-11 ໃບ, ມີປີກຕາມກ້ານໃບທັ້ງສອງຝາກ, ກວ້າງ 5 ມີນລີແມັດ. ແຜ່ນໃບຈັບກົງກັນຂ້າມ, ຮູບໄຂ່, ຮູບໃບຫອກ ຫຼື ຮູບຮີ, ຂະໜາດ 3-12 x 1-3 ຊັງຕິແມັດ, ກົກໃບຮຽວ ຫຼື ຮູບຫຼີ້ມ, ເສັ້ນໃບ 6-14 ຄູ່. ຊໍ່ດອກອອກຈາກປ້າຍກີ່ງ ຫຼື ງ່າມໃບ, ມີດອກຈຳນວນເຖິງ 30 ດອກ. ດອກຜູ້ເກສອນມີ 4-6 ອັນ. ຖົງລະອອງສີເຫຼືອງ. ດອກແມ່ມີເຕົ້າໄຂ່ 2 ຫຼື 3 ອັນ. ໝາກມົນກົມ, ມີຂຽວເມື່ອຍັງອ່ອນ. ແກ່ນສີດຳປົນສີນ້ຳຕານ.

ການນຳໃຊ້

ເປືອກໝາກ ແລະ ແກ່ນໃຊ້ເປັນເຄື່ອງເທດ ເພື່ອປຸ່ງແຕ່ງລົດ ແລະ ກີ່ນຂອງອາຫານ ໂດຍສະເພາະແມ່ນອາຫານພື້ນບ້ານທາງພາກເໜືອຂອງລາວນິຍົມກັນໃສ່ໝາກມາດ ເກືອບທຸກລາຍການ ໂດຍສະເພາະແມ່ນອາຫານຄາວ ເຊັ່ນ: ລາບ, ກ້ອຍ, ເອາະຫຼາມ, ປົ່ນປາ, ປົ່ນກົບ ແລະ ອາຫານຄາວອິກຫຼາຍລາຍການ. ນອກຈາກເປັນເຄື່ອງປຸ່ງແຕ່ງອາຫານແລ້ວມັນຍັງຊ່ວຍໃນການຍ່ອຍອາຫານໃນກະເພາະລຳໄສ້, ບຳລຸງກຳລັງ, ຮັກສາໄຂ້, ຂັບລົມ ແລະ ຂັບຖ່າຍໄດ້ສະດວກ.

ເອກະສານອ້າງອີງ / ການອ້າງອີງ

• Hartley, T. G. 1966. A revision of the Malesian species of Zanthoxylum (Rutaceae). J. Arnold Arbor. 47:211.
• Wu Zheng-yi & P. H. Raven et al., eds. 1994-. Flora of China (English edition).
• Lim, T.K. 2012. Edible Medicinal And Non-Medicinal Plants: Volume 4, Fruits.
• Duke. J. A. and Ayensu. E. S. 1985. Medicinal Plants of China. Reference Publications, Inc.

ໝາກແໜ່ງດອກເຫຼືອງ Tsao-ko Cardamom

ການນຳໃຊ້	ສີນຄ້າ ພືດເປັນຢາ ນ້ຳມັນຫອມ
ຊື່ວິທະຍາສາດ / ຕະກຸນ	Lanxangia tsaoko (Crevost & Lemarié) M.F.Newman & Škorničk.
ຊື່ພ້ອງ	Amomum tsao-ko Crevost & Lemarié
ຊື່ອື່ນ	ພາ​ສາ​ລາວ: ໝາກແໜ່ງດອກເຫຼືອງ ພາ​ສາ​ຈີນ: 草果 cao guo ​ອັງ​ກິດ: Tsao-ko Cardamom ​ຫວຽກ​ນາມ: Thao qua

ລັກສະນະພືດສາດ

ເປັນພືດມີເຫງົ້າ, ເກີດເປັນສູງ, ລຳຕົ້ນສູງ 1.6 ແມັດ. ລີ້ນໃບຮູບຂອບຂະໜາດ, ຍາວ 1 ຊັງຕິແມັດ, ປາຍຮູບຕັດ. ກ້ານໃບສັ້ນໆ. ໃບຮູບຂອບຂະໜານ ຫຼື ຮູບຮີ, ຂະໜາດ 40-70 x 6-20 ຊັງຕິແມັດ, ກ້ຽງ, ກົກໃບຮູບຫຼີ້ມ, ຂອບບາງລຽບ, ປາຍແຫຼມຮຽວຍາວ. ຊໍ່ດອກເກີດຈາກເຫງົ້າໃຕ້ດີນ, ຊໍ່ດອກຂະໜາດ 10-14 x 6 ຊັງຕິແມັດ, ມີດອກ 6-30 ດອກ. ກ້ານຊໍ່ດອກຍາວ 10 ຊັງຕິແມັດ. ໃບປະດັບຊໍ່ດອກຮູບໃບຫອກ, ຂະໜາດ 4 x 6 ຊັງຕິແມັດ, ປາຍແຫຼມ. ດອກສີເຫຼືອງ. ກາບດອກເປັນຫຼອດ, ປາຍມີແຂ້ວ 3 ອັນ.  ຫຼອດດອກສີສົ້ມປົນສີແດງ, ຍາວ 2 ຊັງຕິແມັດ, ປາຍແຍກເປັນ 3 ແສກ, ຮູບຂອບຂະໜານ, ຍາວ 4 ມີນລີແມັດ. ກີບປາກ ຮູບຮີ, ຂະໜາດ 3 x 1.5 ຊັງຕິແມັດ, ປາຍຮຽວຍາວ. ໝາກກົມສີແດງ, ເມື່ອແກ່ຈະເປັນສີນ້ຳຕານ.

ນິເວດວິທະຍາ ແລະ ການກະຈາຍພັນ: ເປັນພືດທີ່ເຂດກະຈາຍພັນຂ້ອນຂ້າງຈຳກັດເພາະວ່າພົບຢູ່ພຽງແຫຼ່ງດຽວໃນລາວກໍ່ຄືແຂວງຜົ້ງສາລີ ໃນສາຍພູທະແລງລະຫວ່າງທາງແຕ່ບູນໃຕ້ຮອດຜົ້ງສາລີ, ສະນັ້ນແລ້ວຈື່ງເປັນພືດທີເກີດແຕ່ຕີນພູຮອດຈອມພູ ແຕ່ຄວາມສູງລະດັບໜ້ານ້ຳທະເລປະມານ 1100-1800 ແມັດ, ມັກເກີດບ່ອນທີ່ຮ່ົມເຢັນ ອາກາດປອດໂປ່ງ.

ສະພາບການອະນຸລັກ: ມີຄວາມເປັນຫ່ວງຕໍ່ການສູນພັນຫຼາຍເພາະມີການຄົ້ນພົບພຽງແຫ່ງດຽວໃນລາວ ແລະ ມີການຂະຫຍາຍພັນໃນເຂດພື້ນທີຈຳກັດ ແລະ ມີການຂະຫຍາຍຕົວເປັນສູ່ມ ມັນຈະໃຊ້ເວລາຫຼາຍປີຈື່ງຂະຫຍາຍເປັນວົງກວ້າງໄດ້, ຖ້າປ່າທຳມະຊາດຖືກທຳລາຍ ຫຼື ປ່ຽນເປັນດີນກະສິກຳແມ່ນພືດຊະນິດສູນພັນແນ່ນອນ.

ການນຳໃຊ້

ການນຳໃຊ້: ໝາກຂອງມັນເມື່ອສຸກສາມາດກິນໄດ້ ໝາກຂອງສາມາດນຳເອົາຕາກແດດໃຫ້ແຫ້ງແລ້ວເອົາມາຕົ້ມນ້ຳດື່ມເພື່ອເປັນຢ່າບຳລູງກຳລັງ, ເປັນຢາທີ່ເຮັດໃຫ້ເລືອດໃນຮ່າງກາຍມູນວຽນໄດ້ດີ

ໝາກ​ນັດ

ໝາກ​ນັດ (ຊື່​ທາງ​ວິທະຍາ​ສາດ: Ananas comosus) ເປັນ​ພືດ​ລົ້ມ​ລຸກ​ຊະນິດ​ໜຶ່ງ​ທີ່​ມີ​ຕົ້ນ​ກຳ​ເນີດ​ມາ​ຈາກ​ບໍລິເວນ​ທະວີ​​ອະເມ​ຣິ​ກາ​ໃຕ້ ລຳ​ຕົ້ນ​ມີ​ຂະໜາດ​ສູງ​ປະ​ມານ 80-100 ເຊນ​ຕິ​ແມັດ ການ​ປຸກ​ສາມາດ​ປຸກ​ໄດ້​ງ່າຍ​ໂດຍ​ການ​ຝັງ​​ຖົມ​ໜໍ່​ຫລື​ສ່ວນ​ຍອດ​ຂອງ​ໝາກ​ທີ່​ຮຽກວ່າ ຈຸກ ເປືອກ​ຂອງ​ໝາກ​ນັດ​ພາຍນອກ​ມີ​ລັກສະນະ​ຄ້າຍ​ຕາ​ລ້ອມ​ອ້ອມ​ຜົນ

ແຕ່​ລະ​ທ້ອງ​ຖິ່ນ​ຮຽກ​ເອີ້ນ​ແຕກ​ຕ່າງ​ກັນ​ອອກ​ໄປ​ເຊັ່ນ

•          ພາກ​ກາງ ຮຽກວ່າ "ໝາກ​ນັກ"
•          ພາກ​ອີ​ສານ ຮຽກວ່າ "ບັກ​ນັດ" ("ໝາກ​ນັດ")
•          ພາກ​ເໜືອ ຮຽກວ່າ "ມະ​ນັດ, ມະ​ຂະ​ນັດ, ບໍ່​ນັດ"

ລັກ​ສະ​ນະ​ຂອງ​ໝາກ​ນັດ

ຮູບ​ລັກສະນະ ໄມ້​ລົ້ມ​ລຸກ​ອາ​ຢຸ​ຫຼາຍ​ປີ ສູງ 90-100 ຊົມ. ມີ​ລຳ​ຕົ້ນ​ຢູ່​ໃຕ້​ດິນ ໃບ​ດ່ຽວ​​ລຽງ​ສະ​ລັບ ຊ້ອນ​ກັນ​ຖີ່​ຫລາຍ​ອ້ອມ​ຕົ້ນ ກວ້າງ 6.5 ຊົມ. ຢາວ​ໄດ້​ເຖິງ 1 ແມັດ ບໍ່​ມີ​ກ້ານ​ໃບ ດອກ​ຊໍ່​ອອກຈາກ​ກາງ​ຕົ້ນ ມີດ​ອກ​ຍ່ອຍ​ຈຳນວນ​ຫລາຍ ໝາກເປັນ​ໝາກ​ລວມ ຮູບ​ຊົງ​ກະ​ບອກ ມີ​ໃບ​ເປັນ​ກະ​ຈຸກ​ທີ່​ປາຍ

​ໝາກ​ນັດ​ເປັນ​ພືດ​ໃບ​ລ້ຽງ​ດ່ຽວ ສາມາດ​ທົນ​ຕໍ່​ສະພາບ​ແວດ​ລ້ອມ​ຕ່າງ ໆ ໄດ້​ດີ ເປັນ​ ພືດ​ເສດ​ຖະ​ກິດ ທີ່​ສຳຄັນ ເມື່ອ​ຈະເລີນ​ເປັນໝາກ​ແລ້ວ​​ຈະ ​ຈະເລີນ​ຕໍ່ໄປ​ໂດຍ​ຕາ​ທີ່​ລຳ​ຕົ້ນ​ຈະ​ເຕີບໂຕ​ເປັນ​ຕົ້ນ​ໃໝ່​ໄດ້​ອີກ ແລະ​ສາມາດ​ດັດ​ແປງ​ເປັນ​ໝາກ​ນັດໄດ້​ອີກ​ດ້ວຍ

ໝາກ​ນັດ​ແບ່ງ​ອອກ​ຕາມ​ລັກສະນະ​ຄວາມ​ເປັນ​ຢູ່​ໄດ້ 3 ປະ​ເພດ​ໃຫຍ່ໆ ຄື​ພວກ​ທີ່​ມີ​ລະບົບ​ຮາກ ຫາ​ອາຫານ​ຢູ່ໃນ​ດິນ ຫລື​ຮຽກວ່າໄມ້​ດິນ, ພວກ​ອາໄສ​ຢູ່​ຕາມ​ລຳ​ຕົ້ນ​ໄມ້​ໃຫຍ່ ໄດ້​ແກ່ ຮາກ​ອາ​ກາດ ຕ່າງໆ ທີ່​ບໍ່ຍາດອາຫານ​ຈາກ​ຕົ້ນ​ໄມ້​ທີ່​ມັນ​ເກາະ​ອາໄສ​ຢູ່ ພວກ​ນີ້​ສ່ວນ​ໃຫຍ່​ຈະ​ເປັນ​ໄມ້​ປະ​ດັບ, ແລະ​ພວກ​ທີ່​ຈະເລີນ​ເຕີບໂຕ​ເທິງ​ຜາ​ຫິນ​ຫລື​ໂຂດ​ຫິນ

ສ່ວນ​ໝາກ​ນັດ​ທີ່​ເຮົາ​ໃຊ້​ບໍລິ​ໂພກ​ຈັດ​ເປັນ​ໄມ້​ດິນ ແຕ່​ຍັງມີ​ລັກສະນະ​ບາງ​ປະ​ການ​ຂອງ​ໄມ້​ອາ​ກາດ​ເອົາ​ໄວ້ ຄື ສາມາດ​ເກັບ​ນ້ຳ​ໄວ້​ຕາມ​ຊອກ​ໃບ​ໄດ້​ນ້ອຍໆ​ມີເຊ​ລ​​໌​ພິເສດສຳລັບ​ເກັບ​ນ້ຳ​ເອົາ​ໄວ້​ໃນ​ໃບ ເຮັດໃຫ້​ທົນ​ທານ​ໃນ​ຊ່ວງ​ແລ້ງ​ໄດ້​ດ້ວຍ

ສະ​ພາບ​ແວດ​ລ້ອມ​ທີ່​ເໝາະ​ສົມ

ໝາກ​ນັດ​ຕ້ອງ​ການ​ອາ​ກາດ​ຄ່ອນ​ຂ້າງ​ຮ້ອນ​ອຸນຫະພູມ​ທີ່​ເໝາະ​ສົມ​ຢູ່​ລະຫວ່າງ 23.9-29.4℃ ປະລິມານ​ນ້ຳ​ຝົນ​ທີ່​ຕ້ອງ​ການ​ຢູ່ໃນ​ຊ່ວງ 1,000-1,500 ມິນ​ລິ​ແມັດ​ຕໍ່​ປີ ແຕ່​ຕ້ອງ​ຕົກ​ກະ​ຈາຍ​ສະ​ມ່ຳ​ສະເໝີ​ຕະຫລອດ​ປີ ແລະ​ມີ​ຄວາມ​ຊື້ນ​ໃນ​ອາ​ກາດ​ສູງ

ໝາກ​ນັດ ​ມັກ​ຂຶ້ນ​ໃນ​ດິນ​ຣ່ວນ, ດິນ​ຣ່ວນ​ປົນ​ຊາຍ, ດິນ​ປົນ​ລູກ​ຣັງ, ດິນ​​ຊາຍ​ທະ​ເລ ແລະ​ມັກ​ທີ່​ລາດ ສະພາບ​ຄວາມ​ເປັນ​ກົດ​ດ່າງ (pH) ຂອງ​ດິນ​ຄວນ​ເປັນ​ກົດ​ນ້ອຍໆ ຄື​ຕັ້ງ​ແຕ່ 4.5-5.5 ແຕ່​ບໍ່​ເກີນ 6.0

ສະ​ພາບ​ແວດ​ລ້ອມ​ທີ່​ເໝາະ​ສົມ

ຊ່ວງ​ເກັບ​ກ່ຽວ​ໃນ​ລະດູ ຕັ້ງ​ແຕ່​ເດືອນ​ພິ​ຈິ - ມັງ​ກອນ ແລະ​ກາງ​ເດືອນ​ເມ​ສາຍ - ກໍ​ລະ​ກົດ ​ໝາກ​ນັດ​ຈະໃຫ້​ຜົນ​ຜະລິດ​ຫລາຍ ໃນ​ຕ​ລາດ​ມີ​​ລາ​ຄາ​ຖືກ

ຊ່ວງ​ເກັບ​ກ່ຽວ​ນອກ​ລະດູ ຕັ້ງ​ແຕ່​ເດືອນ​ກຸມພາ - ຕົ້ນ​ເດືອນ​ເມ​ສາ ແລະ​ເດືອນ​ສິງ​ຫາ​ - ຕຸລາ ​ໝາກ​ນັດ​ຈະໃຫ້​ຜົນ​ຜະລິດ​ນ້ອຍ​ຈຶ່ງ​​ລາ​ຄາ​ແພງ

ສັບ​ພະ​ຄຸນ

ສັບ​ພະ​ຄຸນ​ທາງ​ເຄ​ມີ

ມີ​ເອນ​ໄຊ​ຍ່ອຍ​ໂປຣ​ຕີນ​ຊື່​ບໍ​​ມີ​ເລນ (bromelain) ຊ່ວຍ​ຍ່ອຍ​ໂປຣ​ຕີນ​ບໍ່​ໃຫ້​ຕົກ​ຄ້າງ​ໃນ​ລຳ​ໄສ້ ແລະ ມີ​ເກືອ​ແຮ່ ວິ​ຕາ​ມິນ​ຊີ​ຈຳນວນ​ຫລາຍ ແລະ​ນຳ​ໄປ​ໃຊ້​ໃນ​ອຸດສາຫະກຳ​ການ​ແພດ​ເພື່ອ​ຖືຮັກສາ​ອາການ​ອັກ​ເສບ​ຂອງ​ຊີ້ນ​ເຢື່ອ ແລະ​ນຳ​ໄປ​ໃຊ້​ໃນ​ການ​ຜະລິດ​ເບຍ​​ເພື່ອ​ປ້ອງ​ກັນ​ການ​ຕົກ​ຕະ​ກອນ​ເຮັດໃຫ້​ເບຍ​ບໍ່​ຂຸ່ນ

ສະ​ພະ​ຄຸນ​ທາງ​ສະ​ມຸນ​ໄພ

• ຊ່ວຍ​ບັນ​ເທົາ​ອາການ​ບາດ​ເປັນ​ໜອງ

• ຊ່ວຍ​ຂັບ​ຍ່ຽວ

• ແກ້​ຮ້ອນ​ກະ​ສັບ​ກະ​ສ່າຍ ກະ​ຫາຍ​ນ້ຳ

• ແກ້​ອາການ​ບວມ​ນ້ຳ ຍ່ຽວ​ບໍ່​ອອກ

• ບັນ​ເທົາ​ອາການ​ພະຍາດ​ບິດ

• ຊ່ວຍ​ຍ່ອຍ​ອາຫານ​ພວກ​ໂປຣ​ຕີນ

• ແກ້​ທ້ອງ​ຜູກ

• ເປັນ​ຢາ​ແກ້​ພະຍາດ​ນິ່ວ

• ແກ້​ສົ້ນ​ຕີນ​ແຕກ

• ສ່ວນ​ຂອງ​ຮາກ​ສັບ​ໝາກ​ນັດ ນຳ​ມາ​ໃຊ້​ເປັນ​ຢາ​ແກ້​ກະ​​ໃສ ບຳ​ລຸງ​ຫມາກໄຂ່ຫລັງ​ໄດ້

• ຊ່ວຍ​ໃນ​ການ​ຂ້າ​ຕັວ​ອ່ອນ​ຂອງ​ໜອນ​ແມງ​ມື້​ໄດ້

ຄຸນຄ່າ​ທາງ​ໂພຊະ​ນາ​ການ ​ຕໍ່ 100 ກຣາມ (3.5 ອອນ​ຊ​໌)

• ພະລັງ​ງານ                   202 kJ          (48 kcal)

• ຄາ​ຣ​໌​ໂບ​ໄຮ​ເດ​ຣົດ           12.63 g

• ນ້ຳ​ຕານ                    9.26 g

• ໃຢ​ອາຫານ                 1.4 g

• ໄຂ​ມັນ                     0.12 g

• ໂປຣ​ຕີນ                    0.54 g

ວິ​ຕາ​ມິນ

• ໄທ​ອາ​ມີນ (ບີ1)            (7%)             0.079 ມົກ.

• ໄຣ​ໂບ​ເຟນ​ວິນ (ບີ2)       (3%)             0.031 ມົກ.

• ໄນ​ອາ​ຊິນ (ບີ3)            (3%)             0.489 ມົກ.

• ກົດ​ແພນ​ໂທ​ເທ​ນິກ (ບີ5 ) (4%)             0.205 ມົກ.

• ວິ​ຕາ​ມິນ​ບີ6                 (8%)             0.110 ມົກ.

• ໂຟ​ເລດ (ບີ9)               (4%)             15 μg

• ວິ​ຕາ​ມິນ​ຊີ                  (44%)           36.2 ມົກ.

ແຮ່ທາດ

• ແຄລ​ຊຽມ                  (1%)             13 ມົກ.

• ເຫຼັກ                       (2%)             0.28 ມົກ.

• ແມກ​ນີ​ຊຽມ                (3%)             12 ມົກ.

• ຟອດ​ຟໍ​ຣັດ                  (1%)             8 ມົກ.

• ໂພ​ແທດ​ຊຽມ               (2%)             115 ມົກ.

• ສັງ​ກະ​ສີ                     (1%)             0.10 ມົກ.

ຂິງກະຕາຍ / Yellow flower Ginger

ຂິງກະຕາຍ / Yellow flower Ginger

ຊື່​ທົ່ວ​ໄປ: ຂີງ​ກະ​ຕ່າຍ

ຊື່​ໃນ​ພາ​ສາ​ໄທ: ຂິງ​ກະ​ຕ່າຍ

ຊື່​ພາ​ສາ​ອັງ​ກິດ: Yellow flower Ginger

ຊື່​ວິ​ທະ​ຍາ​ສາດ: Zingiber officinale

• ອານາຈັກ:                  Plantae
• ໝວດ:                     Magnoliophyta
• ຊັ້ນ:                        Liliopsida
• ອັນ​ດັບ:                    Zingiberales
• ວົງ:                         Zingiberaceae
• ສ​ກຸນ:                      Zingiber Mill., 1754

ຊຶ່​ພ້ອງ

Amomum L., rejected name Pacoseroca Adans. Thumung J.Koenig in A.J.Retzius Dieterichia Giseke Jaegera Giseke Cassumunar Colla Zerumbet T.Lestib. 1841, illegitimate homonym, not Garsault 1764 nor J.C. Wendl. 1798 Dymczewiczia Horan

ລັກສະນະພືດສາດ

ເປັນພືດລົ້ມລຸກອາຍຸຫຼາຍປີ, ມີເຫງົ້າໃຕ້ດິນ, ລຳຕົ້ນສູງ 0.7-1.8 ແມັດ. ໃບ 20-27 ໃບຕໍ່ຕົ້ນ, ແຜ່ນໃບຮູບແຖບ, ຂະໜາດ 12-18 x 1-1.5 ຊັງຕິແມັດ, ປາຍໃບແຫຼມ, ກົກໃບມົນ, ຂອບໃບລຽບ. ກ້ານໃບສັ້ນໆ. ຊໍ່ດອກເກີດຈາກເຫງົ້າໃຕ້ດີນ, ຕັ້ງຊື່ ຫຼື ເນັ່ງເລັກນ້ອຍ, ຊໍ່ຮູບໄຂ່ກັບ ຫຼື ຮູບຂອບຂະໜານ, ຂະໜາດ 1o-15 x 2-3 ຊັງຕິແມັດ, ກ້ຽງ ຫຼື ເປັນແປ້ງຝຸ່ນສີຂາວ. ກ້ານຊໍ່ດອກຕັ້ງຊື່ ຍາວ 10-30 ຊັງຕິແມັດ. ໃບປະດັບຮູບໄຂ່ ຫຼື ຮູບຂອບຂະໜານ,ຍາວ 3.5 ຊັງຕິແມັດ, ກ້ຽງ, ສີຂຽວ ເມື່ອເປັນໜາກຈະປ່ຽນເປັນສີແດງ. ໃບປະດັບຍ່ອຍ ຮູບຂອບຂະໜານ ຍາວ 3.8-4 ຊັງຕິແມັດ. ດອກສີເຫຼືອງສົດໃສ. ກາບດອກເປັນຫຼອດ ຍາວ 1 ຊັງຕິແມັດ, ປາຍເປັນແສກເລີກດ້ານໜື່ງ.  ກີບດອກໂຄນເຊື່ອມຕິດກັນເປັນຫຼອດ, ຍາວ 3 ຊັງຕິແມັດ, ປາຍແຍກເປັນ 3 ແສກ, ຮູບຮີ ຫຼື ຮູບໃບຫອກ, ຍາວ 2.3-3 ຊັງຕິແມັດ. ກີບປາກ ຮູບຂອບຂະໜານກ້ວາງ ຫຼື ຮູບມົນກົມ, ຂະໜາດ 1.3-1.6 x 1.6-2 ຊັງຕິແມັດ, ປາຍວ້ຳຕື້ນ ຫຼື ສອງແສກ, ກີບຄູ່ຂ້າງ ຮູບໄຂ່. ເກສອນຜູ້ມີຕີ່ງຍາວ 1.3-1.5 ຊັງຕິແມັດ. ເຕົ້າໄຂ່ຍາວ 6 ຊັງຕິແມັດ. ໝາກຮູບຮີ, ເມື່ອແຫ້ງແລ້ວແຕກ.

ການ​ໃຊ້​ປະ​ໂຫຍດ

ພືດ​ສ​ະກຸນ​ຂິງ​ຫຼາຍ​ຊະນິດ ນິຍົມ​ໃຊ້​ເປັນ​ເຄື່ອງ​ປຸງ ຫລື ​ສ່ວນ​ປະກອບ​ໃນ​ການ​ປຸງ​ອາຫານ ເນື່ອງ​ຈາກ​ມີ​ລົດ​ຊາດ​ເຂັ້ມ​ຂົ້ນ ມີ​ນ້ຳ​ມັນ​ລະ​ເຫີຍ ໂດຍ​ການ​ໃຊ້​ສ່ວນ​ຂອງ​ລຳ​ຕົ້ນ ເຫງົ້າ ແລະ​ດອກ ທັງ​ໃຊ້​ແບບ​ສົດ​ແລະ​ແຫ້ງ

ປອມບີກະທິງ / Vietnamese Ginseng [ໂສມ​ຫວຽດ​ນາມ]

ປອມບີກະທິງ / Vietnamese Ginseng

ຊື່: ບີ​ກະ​ທິງ

ຊື່​ອື່ນໆ: ປອມ​ບີ​ກະ​ທິງ, ໂສມ​ຫວຽດ​ນາມ

ຊື່​ວິ​ທະ​ຍາ​ສາດ: Panax vietnamensis

ຊື່​ພ້ອງ: Panax vietnamensis var. fuscidiscus K.Komatsu, S.Zhu & S.Q.Cai

ການ​ຈັດ​ອັນ​ດັບ​ຊັ້ນ​ທາງວິ​ທະ​ຍາ​ສາດ

• ອານາຈັກ:                                                             Plantae
• ບໍ່​ຖືກ​ຈັດ​ອັນ​ດັບ:                                                      Angiosperms
• ບໍ່​ຖືກ​ຈັດ​ອັນ​ດັບ:                                                      Eudicots
• ບໍ່​ຖືກ​ຈັດ​ອັນ​ດັບ:                                                      Asterids
• ອັນ​ດັບ:                                                                Apiales
• ວົງ:                                                                    Araliaceae
• ວົງ​ຍ່ອຍ:                                                               Aralioideae
• ສ​ກຸນ:                                                                 Panax
• ສ​ກຸນ​ຍ່ອຍ:                                                            Panax
• ໝູ່:                                                                    Panax
• ສ​ປີ​ຊີ​ສ​໌:                                                                P.  vietnamensis

ໂສມ​ວຽດ​ນາມ ຊື່​ວິທະຍາ​ສາດ: Panax vietnamensis ເປັນ​ພືດ​ໃນ​ວົງ Araliaceae ແລະ​ຢູ່ໃນ​ສະ​ກຸນ​ດຽວ​ກັບ​ໂສມ​ເກົາ​ຫຼີ ສານ​ສຳຄັນ​ໃນ​ໂສມ​ວຽດ​ນາມ ໄດ້​ແກ່ ຊາ​ໂປ​ນິນໄຕເຟີ​ເທ​ນໍ​ຣ ​ແລະ​ມີ​ໂອ​ໂຄ​ທິນ​ໂລນ​ປະລິມານ​ສູງ ຊຶ່ງ​ສານ​ນີ້​ບໍ່​ພົບ​ໃນ​ໂສມ​ຊະນິດ​ອື່ນ​ໆ ນອກ​ຈາກ​ນັ້ນ​ຍັງມີ​ພາ​ນາ​ໄຊ​ນອນ​ແລະ​ເຮບ​ຕາ​ດີ​ກາ ​ຊຶ່ງ​ເປັນ​ສານ​ມີ​ລິດ​ເປັນ​ຢາ​ປະຕິ​ຊີວ​ນະ​ແລະ​ຕ້ານ​ອ​ນຸ​ມູນ​ອິດສະຫລະ ໂສມ​ວຽດ​ນາມ​ມີ​ຄວາມ​ໃກ້​ຄຽງ​ທາງ​ພັນ​ທຸ​ກຳ​ກັບ Panax japonicus var. major ແລະ Panax pseudo-ginseng subsp. himalaicus[1]

ລັກ​ສະ​ນະ​ທາງ​ພືດ​ສາດ

ປອມບີກະທິງເປັນພືດລົ້ມລຸກຫຼາຍປີ, ມີຄວາມສູງຕັ້ງແຕ່ 40 ຊັງຕິແມັດ ຫາ 100 ຊັງຕິແມັດ, ຮາກເຫງົ້າຈະເປັນທ່ອນຍາວຕໍ່ໆກັນ, ເປັນສີເທົາອົມເຫຼືອງ, ມີເສັ້ນຜ່າສູນກາງປະມານ 3-7 ຊັງຕີແມັດ. ໃບມີ 3-5 ໃບ, ເກີດເປັນຈຸ້ມກັນຢູ່ທີ່ປາຍລຳຕົ້ນ, ຈັບເປັນຮູບແບບນິ້ວມື, ກ້ານໃບຈະບໍ່ມີຫູໃບ ຫຼື ແຜ່ນໃບຕິດກ້ານແຜ່ອອກ; ໃບຍ່ອຍ 3-6 ໃບຈະເປັນແຜ່ນບາງ, ດ້ານເທີງແຜ່ນໃບຈະກ້ຽງ, ສີຂຽວເຂັ້ມ,  ແລະ ດ້ານລຸ່ມຈະເຕັມໄປດ້ວຍຂົນ, ແຜ່ນໃບຈະເປັນສີຂຽວຈາງໆ. ໂຄນໃບເປັນຮູູບລີ້ມກວ້າງ, ຂອບໃບເປັນແຂ້ວຖີ່ໆ, ປາຍໃບຮຽວແຫຼມ; ແຜ່ນໃບກາງຈະເປັນຮູບຣີ ຫຼື ຮູບຂອບຂະໜານແກມຮູບຣີ, ຂະໜາດ 7-12 x 3-6 ຊັງຕີແມັດ, ສ່ວນໃບຍ່ອຍອື່ນຈະເປັນຮູບໄຂ່ມົນ, ຂະໜາດ 2-4 x 1.5-3 ຊັງຕິແມັດ. ຊໍ່ດອກເປັນຊໍ່ດ່ຽວໆ, ເກີດທີ່ປາຍຍອດເປັນຮູບຄ້າຍຄັນຮົ່ມ ມີປະມານ 30-50 ດອກຕໍ່ຊໍ່; ກ້ານຊໍ່ດອກມີຄວາມຍາວ 15-30 ຊັງຕີແມັດ, ໂດຍປົກກະຕິແລ້ວມັນຈະຍາວກວ່າກ້ານໃບ; ກ້ານດອກຍາວ 0.8-1.6 ຊັງຕີແມັດ. ເຕົ້າໄຂ່ ມີສອງເຕົ້າໄຂ່ຍ່ອຍ;  ກ້ານຊູູ່ຮວງຮອງຮັບລະອອງເກສອນ ມີສອງອັນສັງເກດເຫັນໄດ້ຊັດເຈນ, ໝາກເປັນສີແດງ, ໝ່ວຍມົນກົມ, ຂະໜາດ 4-5 x 6-7 ມິນລີແມັດ; ເມັດຈະກົມວ້ຳເລັກນ້ອຍ, ມັກເປັນສີຂາວ.

ນິເວດວິທະຍາ 

ປອມບີກະທິງເປັນພືດທີ່ເກີດໃນລະດັບສູງຈາກລະດັບໜ້ານຳທະເລຢູ່ລະຫວ່າງ 1200 ຫາ 2100 ແມັດ, ຢູ່ໃນອຸນຫະພູມລະຫວ່າງ 20-25 ອົງສາ, ແລະ ກາງຄືນອຸນຫະພູມປະມານ 15-18 ອົງສາ. ປອມບີກະທິງສ່ວນຫຼາຍຈະເປັນພືດທີ່ມັກເກິດເປັນສຸມຕໍ່ໆກັນ ແລະ ຢູ່ຕິດໆກັນເປັນກຸ່ມໃຫຍ່, ຢູ່ໃຕ້ປ່າດົງດິບທີ່ມີໃບໄມ້ທັບຖົມຈຳນວນຫຼວງຫຼາຍ ຫຼື ມີຄວາມຊຸ່ມທີ່ໃກ້ກັບຫ້ວຍນ້ຳແຕ່ຢູ່ເທິງພູສູງຈຶ່ງມັກເຫັນ, ຫວຽດນາມໄດ້ລາຍງານວ່າພືດຊະນິດນີ້ໄດ້ມີຄວາມສ່ຽງຕໍ່ການສູນພັນເພາະໃນທຳມະຊາດໃກ້ຈະໜົດແລ້ວ, ເພາະມີການຂຸດຄົ້ນຈຳນວນຫຼວງຫຼາຍໃນຊ່ວງ ສິບປີທີ່ຜ່ານມາ ແລະ ໃນປະຈຸບັນຄົນຫວຽດໄດ້ເຂົ້າມາລາວເພື່ອຊອກຊື່ພືດຊະນິດນີ້ຢູ່ໃນລາວ ເຮັດໃຫ້ພືດຊະນິດມີຄວາມສ່ຽງຕໍ່ການສູນພັນໃນລາວເຊັ່ນດ່ຽວກັນ.

ການນຳໃຊ້

ປອມບີກະທິງເປັນທີ່ຮູ້ຈັກກັນແຜ່ຫຼາຍໃນຈີນ ແລະ ຫວຽດນາມ, ໃຊ້ເປັນຢາບຳລຸງເລືອດ ເພື່ອໃຫ້ໄຫຼວຽນປົກກະຕິ ແລະ ບຳລຸງຮ່າງກາຍໃຫ້ມີສຸຂະພາບທີ່ແຂງແຮງ. ຢູ່ຫວຽດນາມໄດ້ມີການເກັບກູ້ຫົວປອມບີກະທິງ ອາຍຸປະມານ 5 ປີ ຈື່ງມີປະສິດທີພາບດີ ເພາະມັນຈະສະສົມສານເຄມີທີ່ເປັນຢາອັນຫຼາກຫຼາຍ, ມັນມີປະສິດທິພາບໃນການບຳລຸງ ແລະເປັນຢາຮັກສາທາດສຳລັບເພດຊາຍ. ຢູ່ຊຽງຂວາງນຳເອົາມາບອງເຫຼົ້າ, ດື່ມຊູ່ກຳລັງ, ເວລາກິນເຂົ້າໄປແລ້ວຈະຮູ້ສຶກວ່າສະບາຍຕົວ, ດີເຈັບຫຼັງເຈັບແອວ, ສະນັ້ນແລ້ວເຮັດໃຫ້ມີປະຊາຊົນເກັບກູ້ຮາກ ແລະ ເຫງົ້າມາຂາຍໃນຄາລາຂ້ອນຂ້າງສູງໃນປະຈຸບັນ ແລະ ກາຍເປັນພືດທີ່ຫາຍາກໃນປະເທດລາວໄປແລ້ວ.

ໝາກ​ໄຟ

​

ໝາກ​ໄຟ

ຊື່ວິທະຍາສາດ: accaurea ramiflora Lour. / Phyllanthaceae

ຊື່​ພ້ອງ

Baccaurea cauliflora Lour. Baccaurea flaccida Müll.Arg. Baccaurea oxycarpa Gagnep. Baccaurea pierardi Wall. Baccaurea propinqua Müll.Arg. Baccaurea sapida (Roxb.) Müll.Arg. Baccaurea wrayi King ex Hook.f. Gatnaia annamica Gagnep. Pierardia flaccida Wall. [Invalid] Pierardia sapida Roxb.

ລັກ​ສະ​ນະ​ທາງ​ພືດ​ສາດ

ເປັນໄມ້ຢືນຕົ້ນ ຂະໜາດກາງ, ລຳຕົ້ນສູງ 13-17 ມ, ຕາມຍອດ ແລະ ປາຍກີ່ງອ່ອນມີຂົນ. ໃບດ່ຽວຈັບແບບສະບັບກັນ, ຮູບຮີແກມຮູບໃບຫອກ ຫຼື ຮູບໃບຫອກັບ, ບາງຄັ້ງຮູບໄຂ່, ໂຄນໃບແຫຼມ, ຂອບໃບລຽບ ຫຼື ແຂ້ວເລື້ອຍຕື່ນໆບໍ່ສະເໝີ, ປາຍໃບຮຽວແຫຼມ, ກວ້າງ 4,5-8 ຊມ, ຍາວ 10,5-22 ຊມ, ເສັ້ນຂະແໜງໃບມີ 5-8 ຄູ່, ດ້ານລ່າງນູນ,   ຜີວໃບກ້ຽງທັງສອງດ້ານ, ເນື້ອໃບຄ້ອນຂ້າງບາງ, ກ້ານໃບຍາວ 1,5-6 ຊມ. ດອກ ອອກເປັນຊໍ່ຍາວໆ, ຕາມງ່າມໃບ ແລະ ຕາມກີ່ງງ່າໃບ, ສີເຫຼືອງ, ດອກເພດຜູ້ ແລະ ດອກເພດແມ່ສ່ວນຫຼາຍຢູ່ຕ່າງຕົ້ນກັນ, ສ່ວນນ້ອຍທີ່ຢູ່ຕົ້ນດຽວກັນ, ຊໍ່ດອກມີຂົນ, ດອກເພດຜູ້ ອອກເປັນຊໍ່ຍາວ 5-7,5 ຊມ, ໃບປະດັບຮູບໃບຫອກ, ກວ້າງ 2-3 ມມ, ກິບຮອງກິບດອກມີ 4-5 ກິບ, ຂະໜາດບໍ່ເທົ່າກັນ ເກສອນຜູ້ມີ 4-8 ອັນ, ດອກເພດແມ່ ອອກເປັນຊໍ່ຍາວ, ມີໃບປະດັບຢູ່ທີ່ໂຄນກ້ານດອກ, ກິບຮອບກີບດອກຮູບຂອບຂະໜານແຄບໆ, ຍາວປະມານ 1,2 ຊມ. ຮັ່ງໄຂ່ມີຂົນ ບໍ່ມີທໍ່ຮັງໄຂ່, ປາຍເກສອນແຍກເປັນ 2-3 ອັນ, ພາຍໃນມີ 3 ຊ່ອງ. ໝາກຄ້ອນຂ້າງກົມ ຫຼື ຮູບຮີ ເສັ້ນຜ່າສູນກາງປະມານ 25 ມມ, ຜີວສີເຫຼືອງ, ກ້ຽງ ມີ 1-3 ເມັດ, ເນື້ອຫຸ້ມເມັດສີຂາວນຸ່ມ ມີລົດຊາດຫວານສົ້ມ.

ການ​ນຳ​ໃຊ້

ໝາກໄຟເປັນໝາກໄມ້ທຳມະຊາດທີ່ສາມາດກິນໄດ້ ແລະ ມີຫຼາຍເຂດທີ່ສາມາດພົບໄດ້ໃນ ພາກເໜືອຂອງລາວ ໃນເຂດປ່າປະສົມປ່ຽນໃບ ຫຼື ປ່າດົງດິບແຫ້ງ, ບາງເຂດພົບຕາມປ່າແຄມຫ້ວຍທີ່ມີຄວາມຊຸ່ມເຢັນ, ໝາກໄຟນີ້ ສາມາດພົບ ໄດ້ຕາມຕະຫຼາດ ທົ່ວໄປໃນຊ່ວງປະມານເດືອນພືດສະພາ ເຖີງເດືອນຕຸລາ, ໂດຍສະເພາະແມ່ນ ຊ່ວງ ບຸນເຂົ້າສະຫຼາກ ແລະ ບຸນເຂົ້າປະດັບດິນຈະມັກພົບຫຼາຍຕາມຕະຫຼາດຫຼວງພະບາງ. ລາຄາປະມານ 3000-10000ກິບ/ກິໂລ, ແຕ່ກໍ່ອີງຕາມລະດູການຖ້າລະດູໃດມີຫຼາຍຈະລາຄາຂ້ອນຂ້າງຖືກ. ໝາກໄຟເມື່ອສຸກແລ້ວຈະມີ ລົດຊາດຫວານ ແລະ ມີສານອາຫານຫຼາຍຊະນິດ ລວມໄປເຖີງວີຕາມີຊີ, ນ້ຳຕານ ແລະ ອື່ນໆ ທີ່ເປັນປະໂຫຍດ ຕໍ່ຮ່າງກາຍ ນີຍົມກີນເປັນໝາກໄມ້ສົດ ຫຼື ນຳໄປເຮັດນ້ຳໝາກໄມ້ ນອກຈາກໝາກຂອງມັນ ແລ້ວສ່ວນ ອື່ນໆ ກໍ່ມີປະໂຫຍດເຊັ່ນກັນເຊັ່ນ: ໃບ ແລະ ຮາກ ຕ່າງກໍ່ມີປະໂຫຍດໂດຍມີສັບພະຄູນໃນກາຮັກສ າພະຍາດຕ່າງໆເຊັ່ນ: ແກ້ໄອ, ແກ້ຫວັດ, ແກ້ໄຂ້ ມາເລເຣີຍ, ເມື່ອຕົ້ມຮາກຈະຊ່ວຍໃນການຂັບນ້ຳປັດສະວະ. ໜາກໄຟມີວິຕາມີນຊີຊ່ວຍ ໃນການສ້າງຄໍລາເຈນເຮັດໃຫ້ຜີວລຽບນຽນສົດໃສ, ຊ່ວຍໃເຮັດໃຫ້ຜີວຊຸ່ມຊື່ນ, ຊ່ວຍແກ້ຫາຍໃຈຝືດ ຫຼື ແກ້ອາການ ທ້ອງ ອືດທ້ອງເຟີ, ໝາກອ່ອນຈະມີລົດຊາດສົ້ມມັກແກ້ງສົ້ມປາ. ນອກນັ້ນໝາກໄຟສຸກຍັງສາມາດເຮັດນ້ຳເຊື່ອມໄດ້.

ວິທີເຮັດນ້ຳໝາກໄຟ:

ກ. ກະກຽມວັດຖຸດິບດັ່ງນີ້ ໝາກໄຟ 500 ກຣາມ, ນ້ຳເຊື່ອມ ½, ເກືອປ່ນ ½ ບ່ວງແກ້ງ, ນ້ຳສະອາດ 3 ຖ້ວຍ

ຂ. ນຳໝາກໄຟມາລ້າງນ້ຳໃຫ້ສະອາດ ແລ້ວນຳໄປປອກເປືອກ ແລ້ວນຳເນື້ອທີ່ໄດ້ ໃສ່ນ້ຳຕົ້ມໃຫ້ຟົດປະມານ 10 ນາທີ

ຄ. ຖ້າຈົນເນື້ອໝາກໄຟເລະ ຫຼັງຈາກນັ້ນໃຫ້ຕອງເອົາແຕ່ນ້ຳ

ງ. ໃສ່ນ້ຳເຊື່ອມ, ເກືອປົນຕາມລົງໄປ ແລ້ວຄົນໃຫ້ເຂົ້າກັນ ເມື່ອສຳເລັດ ເທ່ໃສ່ຂວດ

ຈ. ນຳມາແຊ່ໄວໃນຕູ່ເຢັນ ຖ້າຈະດື່ມກໍ່ໃສ່ນ້ຳແຂງດ້ວຍຈະດີ ນີ້ກໍ່ຄືຂັ້ນຕອນເຮັດນຳ້ເຊື່ອມໝາກໄຟ